جمهوری خواهی در بندرعباس (دوره قاجار)

جمهوری خواهی در بندرعباس (دوره قاجار)

 

 

هرمزگانی دات نت، به بهانه اسفند ماه جاری و در راستای شناخت و بازگویی تاریخ اجتماعی استان هرمزگان و لزوم تمرکز بیشتر برنقش و جایگاه تاریخی مردم این استان درمسائل مهم سیاسی و اجتماعی ایران،لازم دیدم تا به تشریح این سند که شرح آن ذیلا خواهد آمد بپردازم.

موضوع سند : راپورت کارگزار وزارتخارجه مقیم بندرعباس در خصوص بروز مخالف باسلطنت قاجار و حمایت از تبدیل نظام سلطنت به جمهوری در بندرعباس

تاریخ سند:۲۲حوت [اسفند]۱۳۰۲شمسی

تشریح موضوع سند

پس ازکودتای رضاخان در سال ۱۲۹۹ش ،از قدرت و تسلط احمدشاه قاجار بر کشور بیش از پیش کاسته شدتاجایی که وی ناچار به ترک ایران شد؛در همین راستا تقاضای تغییر نظام حکومتی به جمهوری خواهی ازبهمن ماه ۱۳۰۲در سراسر ایران گسترده شد و اصلی ترین حامی این تز هم شخص سردار سپه یعنی رضاخان پهلوی بود.وی قصد داشت باحمایت از این خواسته هم سلطنت قاجار را برچیند وهم زمینه را برای حکومت خود آماده سازد و درهمین راستا قراربود مجلس در۵فروردین سال۱۳۰۳ش انقراض سلطنت قاجار را اعلام ورضاخان رابعنوان اولین رئیس جمهور ایران معرفی کند.

مجلس درهمین جهت،لایحه ای سه ماده ای را آماده کرده بود تابرای اجرایی شدن این مقصود به رای بگذارد، امامراجع تقلیدو نیز نمایندگان روحانی مجلس به رهبری سید حسن مدرس مخالف نظام جمهوری بودندزیرا آنرا مخالف با سنتهای کشور می دانستند و همچنین آنرا دسیسه ای برای اجرای قرارداد۱۹۱۹ونیزتشکیل حکومتی ضد دینی همچون جمهوری ترکیه می پنداشتند؛لذا از مردم و بازاریان دعوت نمودند تا علیه لایحه مذکور تظاهرات کنند.از طرفی از سوی جمهوری خواهان هماهنگی شده بود تا از شهرهای مختلف کشور تلگراف هایی مبنی برمخالفت مردم بانظام سلطنت به مجلس ارسال گرددتابظاهرنشان دهدمردم نیزبرخلاف روحانیت بانظام جمهوری موافق هستند.

متن سند

مقام منیع کارگزاری کل بنادر دامت شوکته

گویابعضی تعلیمات تلگرافی رمزا به حکومت محلیه رسیده دایربر استنباط ازاحساسات اهالی درتغییر رژیم سلطنت و حکومت لایحه به انشاخودترتیب دادندو آقاسید محمدملا را ملاقات کرده واهالی را روز سه شنبه ۲۱حوت،آقاسید محمد به حسینیه حاج رحمت اله حیدرآبادی دعوت نموده وحاضرشدند ولایحه راکه مفاد آن معایب سلطنت قاجاریه ومحاسن تبدیل سلطنت به جمهوری بود،آقای سیدمحمد واعظ قرائت کردندو اهالی تسلیم ورضاو ساکت بودند ومجلس خانمه یافت وامروز هم قرار است حاضر شوندو شعاع الواعظین اصفهانی نطق کند وتلگراف تغییر رژیم را به مرکز وپارلمانت مخابره نمایند باطنا افراد و مردم رضایت ندارند.

 اولا این سند بیانگر نقش و اهمیت بندرعباس در اوضاع سیاسی کشور در آن برهه ی حساس است ، چرا که اگر چنین نبود مطابق آنچه در سند ذکر آمده افرادی از سایر نقاط کشور برای تحریک اذهان مردم بندرعباس در این شهر حضور داشته اند و ثانیا موارد ذکر شده در سند بیانگر آن است که قرار بوده بر اساس برنامه ریزی تعیین شده و همزمان با سایر نقاط کشور ، تلگرافهایی مبنی بر مخالفت مردم با نظام سلطنت و قاجاریه و نیز موافقت آنها با نظر سردار سپه و طرفداران او به تهران مخابره شود و این خود حاکی از اهمیت جایگاه سیاسی و اجتماعی بندرعباس آن برهه ی زمانی ست و ثالثا که مهمتر از بقیه نکات می باشد این است که بر خلاف تلاش عاملان سردار سپه برای جلب نظر مردم بندرعباس به همراهی با خود ، آنچه در انتهای گزارش آمده گویای آن است که نظر مردم هم مطابق رای علما و مراجع دینی بزرگ بوده و باطنا با اقدامات تبلیغی نمایندگان اعزامی سردار سپه مخالف بوده اند و این امر حاکی از آگاهی سیاسی و هشیاری مردم بندرعباس است. نهایتا مجلس در روز دوم فروردین سال ۱۳۰۳ تشکیل جلسه داد تا لایحه تغییر نظام از مشروطه سلطنتی به جمهوری را به تصویب برساند اما در همان روز مردم تهران به رهبری روحانیت و مراجع در تظاهراتی به سوی مجلس شرکت کردند و با بروز درگیری شدیدی که در مقابل مجلس بوقوع پیوست ، رضاخان تحت فشار قرار گرفت در موقعیتش تضعیف شد ؛ لذا او جهت تحکیم موقعیت خود به دیدار برخی علما و مراجع قم از جمله آیات عظام نائینی و حائری یزدی شتافت و در آنجا به خواسته آنان مبنی بر پایان دادن و انصراف از جمهوری خواهی سر فرو نهاد و بدین طریق برگ از تاری معاصر ایران ورق خورد.

 

تحقیق و پژوهش : نیما صفا درگیری / هرمزگانی دات نت