تاریخچه کوتاهی از عمارت کلاه فرنگی بندرعباس

هرمزگانی دات نت، پس از اخراج پرتغالی ها از جزیره هرمز ، کمپانی هندشرقی بریتانیا در سال ۱۶۲۳.م از دربار شاه عباس اجازه یافت تا شعبه ای از تجارتخانه ی خود را در بندرعباس دایر نماید و بفاصله کوتاهی از تاسیس این تجارتخانه، کمپانی هند شرقی هلند نیز با نام اختصاری V.O.C تجارتخانه خود را به مرکزیت اصفهان تاسیس شد و شعبه ای نیز در بندرعباس که بندرگاه اصلی دولت ایران بود گشایش یافت.
نخستین محل تجارتخانه هلندی ها ، خانه ای متعلق به ” برخوردار سلطان ذوالقدر” حاکم وقت بندرعباس بود که نزدیک ساحل قرار داشت و بصورت اجاره ماهیانه ۲۰تومان در اختیار هلندی ها قرار گرفت.
این خانه در مجاور تجارتخانه انگلیس و در ناحیه غربی آن روزگاران شهر بندرعباس که امروزه تقریبا منطبق است با بلوار ساحلی ، حد فاصل خیابان دانش و میدان لارک(پشت شهر) ، قرار داشته است.
بعدها بدلیل گسترش تجارت هلندی ها و کمبود جا ،در سال ۱۶۹۸.م/۱۰۸۰.ش ریاست این کمپانی بر آن شد تا کار احداث یک عمارت باشکوه و بزرگ را در حد فاصل نیم مایلی تجارتخانه سابق و در منتهی الیه شرق آن زمان از شهر بندرعباس و در کنار ساحل آغاز نماید که این عملیات تا حدود سال ۱۰۸۴.ش بطول انجامید.
این عمارت در زمینی به وسعت ۴۲۹متر مربع و در سه طبقه به طول حدود ۳۰و عرض ۱۴و ارتفاع حدود۹متر بنا گردیده است.
مصالح بکار رفته در آن عبارتند از سنگ سیاه متعلق به قلعه هرمز،ساروج و گچ و سقف عمارت از چوب قطور “ساج” ساخته شده و درب و پنجره ها دارای تزیینات منبت باشکوه و اتاق ها نیز دارای تزیینات گچبری منحصر بفردی بوده است.عمارت مجموعا دارای حدود ۳۳ اتاق و سالن بزرگ و کوچک میباشد که در سه ضلع شمال و جنوب و غرب طبقه فوقانی ، مهتابی وسیعی در امتداد عمارت ساخته شده و مشرف به محیط اطراف است.
پس از حدود ۱۳۶سال یعنی در سال ۱۱۳۷.ش، هلندی ها بندرعباس ترک کردند و عمارت مبدل به دارالحکومه و محلی برای رتق و فتق امورات گمرکی بندرعباس شد.گزارش های دوره ناصری حاکی از آن است که این عمارت در این دوران دارای اماکنی همچون دیوانخانه، حرمخانه،صدوق خانه، غلام خانه، حمام، محبس خانه، اصطبل،فراشخانه، کارخانه و شربت خانه مختص به خود بوده و بوسیله برج های دیده بانی محصور و نگهبانی میشده است و از آنجایی که این ساختمان بعدها بعنوان قلعه شهر و مرکز امور سیاسی و اداری و محل استقرار و نشیمن حاکمان مختلف شهر شناخته می شده،شاهد وقایع بسیار مهم و تاریخی و همچنین جنگ و زد و خورد مابین مهاجمین به شهر و محافظین آن بوده است.
در سال ۱۲۸۴ش اداره گمرک عباسی تاسیس و در طبقه همکف استقرار یافت و مابقی اتاقها همچنان بعنوان دارالحکومه شهر مورد بهره برداری قرار میگرفت. امادر ابتدای دهه ۱۳۰۰ش مقر حکومت به ساختمان دیگری منتقل و اداره گمرک تا سال ۱۳۵۲ش در همین ساختمان مستقر بود به همین دلیل این عمارت بعدها به ساختمان گمرک شهرت یافت.در ابتدای انقلاب مدتی از عمارت و محیط پیرامون آن بعنوان میدان تره بار استفاده شد و از ابتدای دهه۶۰ش نیز حوزه علمیه بندرعباس در آن شروع به فعالیت نمود و بعدها ساختمان جدیدی در ضلع شمالی عمارت برای حوزه علمیه ساخته شد و عمارت قدیمی که در پناه دیوارهای آجری ، درون محوطه پارکینگ حوزه علمیه،واقع در روبروی اسکله حقانی پنهان شده ، علی رغم اینکه این بنا تنها سازه برجای مانده از دوران صفوی در بندرعباس است و در فهرست آثار ملی کشور نیز ثبت شده، اما متاسفانه بصورت متروکه رها و رو به ویرانه است.

تحقیق و پژوهش : نیما صفا درگیری / هرمزگانی دات نت